Nivisî  Kirmanckî

Kurmanckî

NEWROZE MEBONE "NEVRUZ"E
Munzur Çem

Sharê ma wo ke herdê pî û kalikan ser o bîyo pîl rindek zaneno; zimistanî, wertê kirmancîye de tayê rojê bimbarekî, rojê ke wayîrê qiymetê girdî yê estê. Vajîme ke Çeleyo Qiz de Gaxan, Çeleyo Pîl de Rojê Xizirî nînan ra di tene yê. O ra dime, siro ke zimistan pede pede vêreno ra, endî wisar dest keno ci, nara kî Hotemalo Qij be Hotemalê Pîlî ra ênê. Hotemalo Pîl be Newroje ra eynî rojan der ê; yanê ju yê.
Usulê fîrazkerdîshê Hotemalê Pîlî, yanê Newroze her ca de yewî nîyê. Vajîme ke tayê cayan da milet dormê banan de ya kî çêyan de fîraz keno. Tayê cayan de, pîl û qîj, kincanê rindekan cênê pira, xo tîtiknênê, çîyê werdene kenê hazir shonê fekê dere û çeman, uca nîsenê ro wenê, lawika vanê, govende kay kenê. Zaf cayan de lojînan de adir êno wekerdene. Kal û pîrê ma duya u mineta kenê, vanê:
Xiravîye shêro rindîye bêro,
Tarî shêro, roshtî bêro,
Serd shêro germ bêro,
Dishmenîye shêro, dostîye bêro.." û bi na tore devam kenê, shonê.
Newroze mintiqa ma de, yanê Rojhelato Mîyan de 2600 serre ra zêde yo ke êna fîrazkerdene. 21yê adare de adirê newroje dest û koyanê ma de, dew û sharistananê ma de beno berz; rosht û tanî dano ra her hetê welatî. Zerreyê miletî bi adirê Newroze beno germ, gonîya xort û çênanê azeban bi tanîya nê adirî gîrîna. Domanî, teyr û turî, gul û çîçegî pêro, bi eshqê Newroze kunê têdest û tê herme, reqeshînê. Dere û gelîyî bî lawikanê azadîye selam danê jubînî. Hard û asmên bi vengê def û zurna lerzeno.
Gelo,ma eceba newroze çinayî rê Kurdîstan de honde cande ya? Milet ça honde bi eshq û nîyazo gîrd aye fîraz keno? Hen keno çike, Newroze têyna roja kêfweshîye û kaykerdish nîya. A, nîna ra zêder nîshane azadî ya, sembola rizgarî ya. Roja xoverdayîsh a, roja camêrdî û cuwanikî ya.
Shaîrê kurda wo nêmerde Pîremêrd* shîîra xo de na roshane nîya îfade keno:

Ewro serra tezî ya, Newroz a ama
Roshanêda (1) kana kurda ya, bi weshîye ama
Çend serrî gula hevîya ma bîye, hata par ma pizxun (2) bîme
Gonîya lawikan (3) bîye gula wisarî
O rengo sur bî asoyo (4) berz ê kurda
Mîjdanîya sipêderî (5), miletê dûr û nêzdî rê
Newroze bîye, adirêde henên kerd cîgera
Lawikî bi eshq shonê verva merdene
Aha rojhelat, bedeno berz ê welatî de
Hata nika tarîxê miletan de rî tever nêdo (6) ke
Mertalê (7) gulla (8) singê keynekan bo erîsh (9) de
Seba shêhîdê wetanî nêwazenê shîn û berbîsh
Ê nêmirenê, nayê dilê miletî de ciwîyînê
Emser tayê cayanê bakurê Kurdîstanî de seba fîrazkerdîshê Newroze dewlete îzne dê. Çi esto ke na îzne nêna o mane ke dewlete endî razîya ke kurdî sey vatena xo roshana xo fîraz bikerêne. Nê, a vîzêrî ke se dust de bîye, ewro kî hen dust der a. Hama ancîya kî îzne dê çi ke mecbur mende. Zobîna çareyê xo çîne bî.
Heto bîn ra kî îzne dê hama çiqas ke destebere ra ame, Newroze ante xeta xo ser, hen dê fîrazkerdene. Xeta dewlete ra zêde dûr nêbîyayîshê sîyasetê HADEPî yê neweyî kî na het ra karê aye kerd asan. Tawo ke mi no nuste nusna, çiqas ke înformasyono zêde destê mi de çîne bî kî Newroza emserî hetê maneyî ra xêlê pêysermendîye asêne. Vajîme ke mi televîzyon de mîtîngê Amedî de nîyada; hama hama ke qe rengê kurda yê netewî çîne bî. Bi çekuyêda bîne, Newroza HADEPî bê kesk û sur û zer asêne. Hetkaranê PKK naca-haca îlan kerd, vat ke "Ma dustê fîrazkerdishê dewlete de nîyîme." Tayîne kî seba Newroze vat, "Newroze roshana kurd û tirkan pîya ra."
Eke verenîya nê karî meyêro guretene, îhtîmalo ke serranê verenîya ma de Newroze bine ra maneyê xo vîndî kerone, bibone "Newruz"a sîstemî. Bi çekuyêde bîne, sembola azadî û rizgarîye bi destê kurdan bêro puçkerdene.
Bêshik kes nêvano ke Newroze de çîyê zaf tujî bêrê kerdene, raye bidîyone provakasyonan. Labelê Newroze seba kurdan çîyêda zaf bi mane ya; naye kî ganî kes xo vîrî ra mekerone. Kurdî ganî hen bikerêne ke reyekî na mesela de mexapîyêne. Ma ke nameyê miletê xo, ê welatê xo nêvat, reng û nîshanê xu yê mîllî terk kerdî, tradîsyonê xo dayî ra hetê; wastenê xo ardî xeta kolonyalîstan ser; o taw maneyê Newroze çik o?
Ez dîqqet ken, boyna qalê birayîye êno kerdene. Rast a, birayîye zaf çîyêda rind a, delal a; labelê çîyêda bêmanîye kî nîya. Birayîye nêna o mane ke dî hetan ra yew her çîyê xo terk bikero, shero raya ayê bînî ser, cirê vile ronone. Birayîye a wa ke herdi birayî, her het ra sey yewbînan bêne.
Ancax ke bi na tore bêro fîrazkerdene Newroze nêbena "Nevruze" û birayîye kî nêbena birayîya verg û varekî.
munzurcem@aol.com
1) roshane: bayram
2) pizxun: üzgün
3) lawik (layek, layik): genç, o©ul
4) aso: ufuk
5) sipêder (serê sodirî, shefaq): shafak
6) rî tever dayene: görülmek, ortaya çikmak, yüzünü göstermek
7) mertal (qelxan): kalkan
8) gulla: gülle, mermî
9) erîsh: hucum